Participatie en uitdaagrecht in de praktijk

Een kijkje in het hoofd van de gemeenteambtenaar

Hoe stimuleer je participerend gedrag bij gemeenteambtenaren? Die vraag stond centraal in mijn afstudeeronderzoek bij Entrance. Vanuit mijn opleiding Human Resource Management onderzocht ik hoe gemeenten hun ambtenaren Fysieke Leefomgeving kunnen ondersteunen om burgers en organisaties daadwerkelijk invloed te laten uitoefenen op hun leefomgeving. Het vergroten van dit participerend gedrag is essentieel om de nieuwe participatiewetgeving goed te laten landen.

De aanleiding: een nieuwe wet, een nieuwe uitdaging

Sinds januari 2025 verplicht de Wet versterking participatie op decentraal niveau gemeenten om inwoners actiever te betrekken bij hun leefomgeving. Ook de vernieuwde Omgevingswet in 2024 speelt hierin een rol. Daarbij hoort ook het zogenoemde ‘uitdaagrecht’, waarmee inwoners overheidstaken kunnen overnemen. In praktijk blijkt het voor veel gemeenten lastig om dit te organiseren. Het zou ook iets anders vragen van gemeenteambtenaren.

De onderzoeksvraag: wat hebben ambtenaren nodig?

Het doel van mijn onderzoek was inzicht krijgen in hoe gemeenten het participerend gedrag van hun ambtenaren in de Fysieke Leefomgeving kunnen stimuleren, zodat inwoners, maatschappelijke organisaties en bedrijven daadwerkelijk invloed kunnen uitoefenen op hun directe leefomgeving. Hiervoor onderzocht ik welke gedragingen passen bij participerend gedrag, welke belemmeringen ambtenaren ervaren bij de uitvoering van participatie en uitdaagrecht en welke HR-instrumenten gemeenten kunnen inzetten om participerend gedrag te stimuleren.

Wat zeggen ambtenaren zelf?

Wat opviel is dat veel ambtenaren de waarde van participatie erkennen. Ze vinden het belangrijk dat inwoners meedenken, zich gehoord voelen en verantwoordelijkheid nemen. Toch geven zij ook aan dat dit in de praktijk ingewikkeld is. Zo is er vaak onduidelijkheid over de rolverdeling, ontbreekt het aan tijd en middelen, en is de kennis over het uitdaagrecht bij gemeenteambtenaren beperkt.

Ambtenaren hebben het gevoel dat het ontbreekt aan duidelijkheid in de organisatie. Er wordt nog terughoudend gehandeld tegenover participatie. Verder is er vaak verwarring over de term ‘participatie’ en ‘draagvlak’. Veel ambtenaren zien participatie als draagvlak.

Wat moet er anders?

Participerend gedrag vraagt om een zogenoemde ‘faciliterende bestuursstijl’, waarbij ambtenaren niet langer alleen zenden, maar actief luisteren, meedenken en ondersteunen. Gemeenten kunnen participerend gedrag stimuleren bij ambtenaren door hun vaardigheden voor de omgang met participatie en uitdaagrecht te verbeteren. Verder is het belangrijk dat concrete doelen gegeven worden aan ambtenaren voor de omgang met het uitdaagrecht. Daarnaast is het belangrijk dat functie overschrijdend denken verbeterd wordt, er wordt op dit moment te veel in hokjes gedacht.

Een leerproces

Wat mij vooral is bijgebleven is dat veel ambtenaren willen leren en openstaan voor verandering, maar dat ze hier nog onvoldoende in gefaciliteerd worden. De invoering van de nieuwe wet is dan ook geen eindpunt, maar het begin van een leerproces voor gemeenten en hun ambtenaren.

Hierin zie ik een belangrijke rol weggelegd voor HR-professionals. Zij kunnen de brug slaan tussen beleid en praktijk, en medewerkers de juiste tools geven om echt met participatie aan de slag te gaan.

Gemeenten staan voor een uitdaging, maar ook voor een kans. Als we ambtenaren serieus nemen in hun behoefte aan duidelijkheid, tijd en ondersteuning, dan maken we van participatie en uitdaagrecht geen belofte, maar de praktijk.

Bron afbeelding: https://www.platform31.nl/artikelen/participatie-door-de-jaren-heen-hoe-meedoen-mode-werd/

Een blog door: Julian Dijkema vierdejaarsstudent Human Resource Management

Deelgenomen aan de Learning Community Urban Energy

Learning Communities bij Entrance

Bij Entrance en de Hanze werken we in Learning Communities (leergemeenschappen). Hier komen studenten, docent-onderzoekers en het werkveld bij elkaar samen.

De uniciteit van de leerervaring bij Entrance ligt in de multidisciplinaire benadering van onderzoek. Entrance biedt studenten, onderzoekers en het werkveld een rijke, inspirerende leer- en onderzoeksomgeving. In learning communities worden grote maatschappelijke vragen en opdrachten op het thema energietransitie, circulariteit en duurzaamheid, altijd vanuit verschillende perspectieven benaderd.

Studenten studeren af in het eigen vakgebied, maar niet zonder de onderzoeksvraag ook vanuit het perspectief van andere studenten, onderzoekers en werkveldvertegenwoordigers uit andere domeinen te hebben bekeken.

Meer weten over learning communities of heb je een maatschappelijke vraagstuk en wil je een potentiële samenwerking initiëren? Neem dan contact met ons op.